An ninh mạng là gì? Các kiến thức bạn cần có để an toàn trên mạng

Đóng góp bởi Lý Gia Hưng 12/11/2025

nTrust là gì? - Ứng dụng giúp phòng chống lừa đảo cho người dân Việt Nam Miễn phí Công cụ Nhà phát hành: Hiệp hội An ninh mạng Quốc gia0 lượt xem

Bạn đã bao giờ nhận được một tin nhắn lạ yêu cầu bấm vào link, hoặc lo lắng tài khoản ngân hàng bị đánh cắp chưa? An ninh mạng là “kỹ năng sống” không thể thiếu trong thời đại số, ảnh hưởng trực tiếp đến sự an toàn của bạn mỗi ngày. Bài viết này sẽ giải thích an ninh mạng là gì một cách dễ hiểu, chỉ ra các nguy hiểm thường gặp và hướng dẫn bạn 8 bước thiết yếu để tự bảo vệ mình trên không gian mạng.

An ninh mạng

I. Khái niệm và Quy định pháp luật cơ bản về An ninh mạng

1. Luật An ninh mạng Việt Nam nói gì?

Theo Luật An ninh mạng 2018 (Điều 2, Khoản 1): "An ninh mạng là sự bảo đảm hoạt động trên không gian mạng không gây phương hại đến an ninh quốc gia, trật tự, an toàn xã hội, quyền và lợi ích hợp pháp của cơ quan, tổ chức, cá nhân."

Nói một cách đơn giản, luật pháp muốn đảm bảo rằng khi bạn lên mạng, bạn không bị lừa đảo, thông tin cá nhân không bị đánh cắp, và môi trường mạng luôn an toàn cho mọi người sử dụng.

Điều này có nghĩa là bạn có quyền: Được các nhà cung cấp dịch vụ (như ngân hàng, mạng xã hội) bảo vệ dữ liệu cá nhân. Khi bị tấn công hoặc lừa đảo, bạn có quyền trình báo và được pháp luật bảo vệ.

Luật An ninh mạng Việt Nam

2. Hợp tác quốc tế về an ninh mạng

Tội phạm mạng không có biên giới – các vụ lừa đảo, tấn công có thể đến từ bất cứ đâu trên thế giới. Nhận thức rõ điều này, Việt Nam đã thể hiện vai trò đi đầu trong khu vực khi chủ trì và thúc đẩy thông qua Công ước Hà Nội (tên chính thức là Công ước ASEAN về chống tội phạm công nghệ cao).

Đây là một cam kết pháp lý mang tính lịch sử, tạo ra một "luật chơi" chung cho các nước Đông Nam Á để phối hợp chống lại tội phạm mạng. Vậy công ước Hà Nội mang lại lợi ích gì cho bạn?

Công ước Hà Nội

Về cơ bản, công ước này giúp việc truy bắt tội phạm ẩn náu ở các quốc gia khác trở nên dễ dàng và nhanh chóng hơn. Cụ thể:

Truy bắt tội phạm dễ dàng hơn: Khi một kẻ lừa đảo người Việt Nam rồi bỏ trốn sang một nước ASEAN khác, công ước này tạo ra cơ sở pháp lý để các cơ quan chức năng hai nước phối hợp bắt giữ và xử lý.
Bảo vệ dữ liệu cá nhân tốt hơn: Công ước yêu cầu các quốc gia thành viên phải có quy định pháp luật mạnh mẽ để bảo vệ thông tin cá nhân của người dùng, ngăn chặn việc mua bán, trao đổi dữ liệu trái phép.
Ứng phó với các vụ lừa đảo nhanh hơn: Các quốc gia sẽ chia sẻ thông tin về các hình thức tấn công, lừa đảo mới một cách nhanh chóng, giúp cơ quan chức năng Việt Nam sớm đưa ra cảnh báo cho người dân.

Tham khảo ngay các mẫu tai nghe Bluetooth giảm giá SHOCK:

II. An ninh mạng (Cybersecurity) là gì?

An ninh mạng (Cybersecurity) là tập hợp các biện pháp, công cụ và thói quen nhằm bảo vệ các thiết bị (như máy tính, điện thoại), tài khoản cá nhân (email, mạng xã hội) và dữ liệu quan trọng (ảnh, tài liệu, thông tin cá nhân) khỏi sự truy cập trái phép, ăn cắp, thay đổi hoặc phá hoại từ hacker, virus hay các đối tượng xấu trên Internet.

Các lớp bảo vệ trong an ninh mạng thường gồm:

Phần cứng bảo vệ: Thiết bị bảo mật như router, tường lửa vật lý, camera giám sát để ngăn chặn kẻ lạ tiếp cận hệ thống mạng hay thiết bị cá nhân.
Phần mềm bảo vệ: Các chương trình diệt virus, phần mềm quét mã độc, ứng dụng phát hiện xâm nhập giúp bảo vệ thiết bị trước các tấn công số.
Kỹ năng, thói quen an toàn: Không nhấp vào link lạ, đặt mật khẩu mạnh, sử dụng xác thực hai lớp (2FA), thường xuyên cập nhật hệ điều hành/phần mềm để vá lỗi bảo mật.
Bảo vệ dữ liệu: Sao lưu dữ liệu định kỳ, mã hóa những dữ liệu nhạy cảm để nếu có mất cắp cũng không dễ bị khai thác.

Mục tiêu cốt lõi của an ninh mạng là gì?

Bảo mật (Confidentiality): Ngăn dữ liệu cá nhân bị rò rỉ hoặc truy cập trái phép.
Toàn vẹn (Integrity): Đảm bảo dữ liệu không bị thay đổi, chỉnh sửa bởi người không có quyền.
Sẵn sàng (Availability): Thông tin, dịch vụ luôn sẵn sàng cho người dùng hợp lệ, tránh tình trạng bị hacker làm tê liệt/ngắt quãng (như tấn công DDoS).

Ví dụ hàng ngày:

Đặt mật khẩu phức tạp và không dùng chung cho nhiều tài khoản.
Không cài đặt phần mềm từ nguồn không tin cậy.
Sao lưu ảnh, tài liệu quan trọng ra ổ cứng/rèm mây.
Nếu thiết bị phát hiện virus, nên gỡ bỏ ngay ứng dụng nghi ngờ và quét tổng hệ thống.

An ninh mạng là yếu tố sống còn trong thời đại số, nhất là khi bạn giao dịch, làm việc, hay giải trí trên Internet. Chỉ cần một sơ suất nhỏ (như để lộ mật khẩu hoặc bấm vào đường link lạ), bạn có thể đối mặt với nguy cơ mất tiền, mất tài khoản, hoặc rò rỉ thông tin cá nhân.

III. Các mối đe dọa an ninh mạng phổ biến bạn cần biết

1. Phần mềm độc hại (Malware)

Phần mềm độc hại (Malware) là các loại virus, trojan… được tạo ra để phá hoại thiết bị hoặc đánh cắp thông tin. Bạn có thể bị nhiễm malware khi tải tệp lạ, bấm vào link không an toàn.

Biểu hiện khi máy tính bị nhiễm virus:

Xuất hiện các phần mềm lạ mà bạn không cài đặt.
Trình duyệt tự động chuyển hướng sang trang web không an toàn.
Tệp tin bị mất, thay đổi, hoặc xuất hiện các file lạ với đuôi không quen thuộc.
Không truy cập được vào các trang web bảo mật (diệt virus, ngân hàng...).
Lỗi hệ thống, máy hay bị treo, màn hình xanh đột ngột.
Ổ cứng hoặc bộ nhớ nhanh đầy bất thường.
Xuất hiện các thông báo đòi tiền chuộc hoặc cảnh báo giả mạo từ “cảnh sát”, “bảo mật”.
Không thể cài đặt hoặc cập nhật phần mềm diệt virus.
Bàn phím hoặc chuột hoạt động bất thường, bị khóa tạm thời.
Quá trình mạng tăng đột biến dù không sử dụng (Internet chậm bất ngờ).

Phần mềm độc hại (Malware)

Kịch bản thực tế:

Bạn tải về một phần mềm chỉnh ảnh miễn phí từ một trang web không rõ nguồn gốc. Sau khi cài đặt và sử dụng, tài khoản Facebook của bạn bất ngờ bị chiếm quyền kiểm soát. Hacker sử dụng tài khoản của bạn để gửi các tin nhắn, đường link lạ đến bạn bè trên Facebook, lừa đảo hoặc phát tán tiếp mã độc.

Bạn mất quyền truy cập, còn bạn bè có nguy cơ bị lừa hoặc cũng bị nhiễm mã độc nếu bấm vào link.

2. Lừa đảo (Phishing)

Lừa đảo mạng là khi kẻ gian giả danh ngân hàng, cơ quan chức năng, hoặc công ty lớn để lừa bạn tự cung cấp mật khẩu, mã OTP qua email, SMS, Zalo, Messenger... Hiện nay còn xuất hiện hình thức lừa đảo tinh vi hơn qua video call, kẻ gian sử dụng công nghệ Deepfake để giả mạo khuôn mặt và giọng nói của người thân, bạn bè để vay tiền.

Kịch bản phổ biến:

Email thông báo "Tài khoản của bạn bị khóa, hãy bấm vào link để xác nhận".
Tin nhắn trúng thưởng, yêu cầu cung cấp thông tin cá nhân.
Tin nhắn Zalo từ “bạn bè” nhờ chuyển tiền gấp.

Checklist 4 Dấu Hiệu Lừa Đảo Dễ Nhận Biết:

Lời lẽ thúc giục, gây hoảng sợ: Các tin nhắn thường tạo cảm giác cấp bách như "Tài khoản của bạn sẽ bị khóa trong 2 giờ nữa!" hoặc "Cơ hội cuối cùng!".
Sai chính tả, ngữ pháp: Các tổ chức lớn thường rất chuyên nghiệp trong khâu biên tập, nên email/tin nhắn có lỗi thường là dấu hiệu đáng ngờ.
Yêu cầu thông tin nhạy cảm: Ngân hàng và cơ quan chức năng không bao giờ yêu cầu bạn cung cấp mật khẩu hay mã OTP qua tin nhắn hoặc email.
Đường link/email lạ: Hãy kiểm tra kỹ tên miền của người gửi và đường link. Ví dụ, trang web chính thức là vietcombank.com.vn chứ không phải vietcombank-login.xyz.

Xem thêm: Tổng hợp các hình thức lừa đảo tinh vi và cách phòng tránh hiệu quả

3. Mã độc tống tiền (Ransomware)

Ransomware là loại virus sẽ khóa toàn bộ dữ liệu của bạn (ảnh, tài liệu, video…) và đòi bạn trả tiền chuộc để lấy lại.

Mã độc tống tiền (Ransomware)

Cơ chế hoạt động: Giống như một vụ "bắt cóc dữ liệu". Nếu không trả tiền, bạn có thể mất vĩnh viễn toàn bộ ảnh kỷ niệm, tài liệu quan trọng.

Khuyến cáo: Tuyệt đối không nên trả tiền chuộc vì không có gì đảm bảo bạn sẽ lấy lại được dữ liệu, và còn khuyến khích tội phạm tiếp tục hành vi này.

Một ví dụ cụ thể về phần mềm độc hại gây thiệt hại lớn là cuộc tấn công bằng mã độc tống tiền WannaCry vào tháng 5/2017.

WannaCry lây nhiễm hơn 300.000 máy tính trên 150 quốc gia, làm tê liệt hàng loạt hệ thống bệnh viện, ngân hàng, doanh nghiệp lớn nhỏ. Đặc biệt, hệ thống dịch vụ y tế quốc gia Anh (NHS) bị ảnh hưởng nghiêm trọng khiến nhiều bệnh nhân không thể được phẫu thuật hoặc điều trị kịp thời. Tổng thiệt hại ước tính của vụ tấn công này lên đến hàng tỷ đô la Mỹ.

Xem thêm:

4. Rủi ro từ Wi-Fi công cộng

Khi sử dụng Wi-Fi miễn phí ở quán cà phê, sân bay…, kẻ xấu có thể “nghe lén” dữ liệu, đánh cắp mật khẩu và thông tin nhạy cảm của bạn.

So sánh dễ hiểu:

Giống như bạn đang nói chuyện trong một căn phòng đông người – nếu nói to, ai cũng có thể nghe thấy.

Khuyến cáo:

Tránh đăng nhập tài khoản ngân hàng hoặc mua sắm online khi dùng Wi-Fi công cộng.

IV. 9 Bước thiết yếu để tự bảo vệ bản thân trên mạng

1. Tạo mật khẩu mạnh và quản lý an toàn

Mật khẩu nên dài (từ 10 ký tự trở lên), gồm chữ hoa, chữ thường, số và ký tự đặc biệt.
Không dùng chung một mật khẩu cho nhiều tài khoản.

Vì sao không nên dùng mật khẩu “123456” hay “ngaythangnamsinh”?

Đây là những mật khẩu dễ đoán nhất, hacker chỉ mất vài giây để thử.

Cách tạo mật khẩu mạnh mà dễ nhớ:

Chọn một câu hát yêu thích, lấy chữ cái đầu và thay thế một số ký tự bằng số hoặc ký hiệu.Ví dụ: “Tôi yêu Việt Nam 2024!” → TyVN@2024!

Một cách khác là tạo một cụm mật khẩu dài và dễ nhớ. Ví dụ: ToiThichAnPhoHaNoiLuc7hSang! – vừa dài, vừa phức tạp và rất khó đoán.

2. Bật "khóa 2 lớp" (Xác thực hai yếu tố - 2FA)

Đây là lớp bảo vệ thứ hai sau mật khẩu, thường là mã OTP gửi về điện thoại.
Bật ngay cho tài khoản ngân hàng, email, mạng xã hội.

Ví dụ dễ hiểu:

Giống như bạn cần cả chìa khóa (mật khẩu) và thẻ từ (mã OTP) để vào nhà.

Cách bật:

Vào mục "Bảo mật" hoặc "Security" trong phần cài đặt của Facebook, Google, ngân hàng để kích hoạt.

Xem thêm: Cách cài đặt và sử dụng Google Authenticator xác minh 2 bước Google

Xác thực hai yếu tố - 2FA

3. Cẩn thận với email và tin nhắn lạ

Không bấm vào link, không tải tệp đính kèm từ người lạ.
Kiểm tra kỹ địa chỉ email của người gửi.

Khẩu quyết: “Nghi ngờ trước, hành động sau.”

Mẹo kiểm tra đường link hay URL: Di chuột lên link (không bấm) để xem địa chỉ thật.

Xem thêm: URL là gì? Xuất hiện ở đâu trên trình duyệt và làm sao lấy URL được

URL Nằm Ở Đâu Trên Trình Duyệt ĐIện Thoại

4. Luôn cập nhật phần mềm và hệ điều hành

Các bản cập nhật thường vá các lỗ hổng bảo mật.
Hãy cập nhật ngay khi có thông báo.

So sánh:

Lỗ hổng bảo mật như “cửa sổ bị hỏng” của ngôi nhà, bản cập nhật là “thợ sửa chữa” vá lại các cửa sổ đó.

Khuyên dùng:

Bật tính năng tự động cập nhật trên điện thoại, máy tính.

5. Cài đặt phần mềm diệt virus

Dùng phần mềm diệt virus có bản quyền, cập nhật thường xuyên.

Lưu ý:

Windows đã tích hợp sẵn Windows Defender – miễn phí và khá mạnh. Hãy đảm bảo nó luôn được bật.

6. Sử dụng mạng an toàn

Hạn chế giao dịch quan trọng (chuyển tiền, nhập mật khẩu) khi dùng Wi-Fi công cộng.

Giải pháp:

Nếu cần thiết, hãy dùng mạng 4G/5G trên điện thoại sẽ an toàn hơn nhiều.

7. Sao lưu (Backup) dữ liệu quan trọng

Thường xuyên lưu ảnh, tài liệu quan trọng ra ổ cứng ngoài hoặc dịch vụ đám mây (Google Drive, iCloud).

Đây là “bảo hiểm” tốt nhất chống lại ransomware.

Cách đơn giản:

Cắm USB/ổ cứng ngoài và chép file, hoặc bật tính năng sao lưu tự động của Google Photos, iCloud.

8. Phản ứng nhanh khi nghi ngờ bị tấn công

Nếu nghi bị lừa đảo mất tiền: Báo ngay cho ngân hàng để khóa thẻ/tài khoản.
Nếu tài khoản bị chiếm đoạt: Đổi mật khẩu ngay lập tức.

Các bước khẩn cấp:

Việc đầu tiên là gọi đến số hotline ngân hàng (in trên thẻ) và yêu cầu khóa tài khoản khẩn cấp.

9. Kiểm tra quyền truy cập của ứng dụng (App Permission)

Khi cài đặt một ứng dụng mới, hãy luôn kiểm tra xem nó đòi những quyền truy cập gì.

Ví dụ thực tế: Một ứng dụng đèn pin không có lý do gì lại cần truy cập vào danh bạ của bạn. Tương tự, một ứng dụng chỉnh ảnh không cần quyền truy cập vào micro.

Hành động: Hãy từ chối các quyền truy cập không cần thiết để tránh bị thu thập dữ liệu cá nhân ngoài ý muốn.

V. Xu hướng cần chú ý: Bảo mật cho thiết bị thông minh (IoT)

Các thiết bị như camera an ninh, TV thông minh, bóng đèn thông minh, robot hút bụi, chuông cửa có hình, và cả loa thông minh ngày càng phổ biến trong gia đình. Tuy nhiên, nếu không đổi mật khẩu mặc định, các thiết bị này có thể bị tấn công từ xa.

Rủi ro thực tế:

Chiếc camera an ninh của bạn có thể bị người lạ theo dõi nếu vẫn dùng mật khẩu mặc định như “admin/admin”.

Hành động đơn giản:

Ngay sau khi lắp đặt thiết bị, hãy đổi mật khẩu mặc định thành mật khẩu mạnh. Ngoài việc đổi mật khẩu, nếu router Wi-Fi của bạn có hỗ trợ, hãy tạo một mạng riêng cho khách (Guest Network) và cho tất cả các thiết bị thông minh kết nối vào đó. Việc này giúp cách ly chúng khỏi các thiết bị quan trọng như máy tính và điện thoại của bạn.